به نقل از «ایرنا»

مراجعه به سیر نزول تدریجی قرآن برای ایجاد تحول در جامعه

تاریخ انتشار: ۱۵ آذر ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۶۵۴۷۲۳۶

به گزارش ایرنا، در حاشیه برگزاری شصت‌وچهارمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب بیروت، جلسه سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالکریم بهجت‌پور؛ عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و قائم‌مقام کرسی‌های نظریه‌پردازی شورای عالی انقلاب فرهنگی در حوزه رسول اعظم جامعة المصطفی بیروت برگزار شد.

این استاد حوزه و دانشگاه در این برنامه بیان کرد: قرآن متنی است که از زمان نزول، نیاز به پرده‌گشایی از ابهاماتش وجود داشت و دانشمندان به تبعیت از پیامبر اکرم (ص) از همان روزهای اول تلاش کردند تا راز نهفته در بسیاری از آیات را کشف کنند و در اختیار دیگران قرار دهند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

در طول تاریخ تفسیر، چندین سبک برای تفسیر قرآن پدید آمد.

وی ادامه داد: ۱۱۴ سوره قرآنی که در محضرش هستیم به سه قسمت تدوین شده‌اند. بعد از حمد، سوره‌های طولانی، بعد از سوره‌های طولانی نیز دو دسته سوره‌های متوسط بزرگتر و متوسط کوچکتر و سپس سوره‌های مفصلات و سوره‌های کوچک قرار گرفته‌اند. سوره‌های تقسیم شده و تدوین شده به همان ترتیب نزول قرآن نیست و آنچه نازل شده ترتیب دیگری داشته است. مثلا اولین سوره‌ای که بر پیامبر (ص) نازل شد سوره علق بود و در ادامه سوره‌های قلم، مزمل، مدثر، حمد، مسد، تکویر، اعلی، لیل و ... نازل شده‌اند.

حجت‌الاسلام والمسلمین بهجت‌پور در ادامه گفت: سبک تفسیری که بعد از دوره پیامبر (ص) و گردآوری قرآن مشهور شد، از آن به‌عنوان تفسیر براساس ترتیب مصحف یاد می‌کنند که از سوره حمد شروع و به سوره ناس ختم می‌شود. نزدیک به سه قرن پیش، سبک دیگری از تفسیر مطرح شد که آن‌را تفسیر موضوعی نامیدند. در این تفسیر یک موضوع یا یک عنصر از عناصر اسلامی مانند توحید، معاد، نماز، زکات و ... مطرح می‌شود و مفسر آیات مربوط به آن‌ها را جمع‌آوری و تفسیر می‌کند.

این نویسنده و استاد علوم قرآنی، با اشاره به تفسیر براساس ترتیب نزول آیات، اظهار کرد: روش سومی که من روی آن اصرار دارم و به نحوی در حدود نزدیک ۶۰-۷۰ سال اخیر مطرح شده، تفسیر براساس ترتیب نزول است. در این رابطه نیاز بود که ادبیات علمی لازم تولید شود؛ هم ادبیات مرتبط با مباحث نظری این سبک، هم ادبیات مرتبط با تفسیر از ابتدا تا انتهای قرآن براساس ترتیب نزول و هم تفسیر موضوعی برحسب ترتیب نزول.

وی افزود: ما وظیفه داریم به‌عنوان طلبه مردم را متحول و تربیب کنیم. جامعه الهی بسازیم و ساخت جامعه الهی احتیاج به روش دارد. وظیفه طلاب صرفا این نیست که دین را بشناسند و به دیگران بشناسانند. وظیفه طلاب تحقق دین در عرصه‌ اجتماع است. بین وضعیت مطلوب دینی و وضعیت فعلی‌ دینی جامعه، فاصله معناداری وجود دارد. پیامبر ما وقتی جامعه عرب معاصر خود را تحویل گرفت، به مدد قرآن این جامعه را متحول کرد. خداوند در رابطه با طلبه‌ها فرموده که وظیفه شما است که فقه دین را بیاموزید و به سوی مردم برگردید و مثل پیامبر (ص) آنها را هشدار (انذار) بدهید. پیامبرمردم را هشدار می‌داد، مردم را از خواب بیدار می‌کرد، در مردم حرکت ایجاد می‌کرد و بینش‌های تاریک، گرایش‌های تاریک و رفتارهای تاریک آن‌ها را تغییر می‌داد و آن‌ها را در مسیر مستقیم و نور قرار می‌داد.

قائم‌مقام کرسی‌های نظریه‌پردازی شورای عالی انقلاب فرهنگی همچنین گفت: خدای متعال در آیه ۲۹ سوره فتح می‌فرماید: «مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ ۚ وَالَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ رُحَمَاءُ بَیْنَهُمْ ۖ تَرَاهُمْ رُکَّعًا سُجَّدًا یَبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللَّهِ وَرِضْوَانًا ۖ سِیمَاهُمْ فِی وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ۚ ذَٰلِکَ مَثَلُهُمْ فِی التَّوْرَاةِ ۚ وَمَثَلُهُمْ فِی الْإِنْجِیلِ کَزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوَیٰ عَلَیٰ سُوقِهِ یُعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِیَغِیظَ بِهِمُ الْکُفَّارَ ۗ وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ مِنْهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظِیمًا». یعنی در زراعتی مثل زراعت گندم، ابتدا دو برگ بیرون می‌زند، بعد قد می‌کشد و قوی می‌شود و روی پای خودش می‌ایستد. پیروان پیامبر (ص) براساس یک برنامه منظم آرام آرام از دل جامعه شرک نمایان، دیده و قوی شدند و به استقلال رسیدند و این به مدد قرآن بود.

حجت‌الاسلام والمسلمین بهجت‌پور در این زمینه توضیح داد: روشی که در این مسیر بود اینگونه بوده که به تدریج سوره‌ها نازل می‌شد و پیامبر اسلام اجازه نداشت بیشتر از آن مقداری را که بر او نازل شده برای مردم بخواند؛ یعنی جمع کلمات در آیات و آیات در واحد نزول. پیامبر (ص) باید صرفا تابع خدا می‌شد و تفسیر این مطالب هم برعهده او بود. پس اگر بنا است ما روایتی از تحول در دوره پیامبر اسلام را دریافت و آن را بررسی و تحلیل کنیم و از آن روشی برای تحول جامعه امروزمان پیدا کنیم، بهترین و موثرترین راه، مراجعه به سیر نزول تدریجی قرآن است.

وی بیان کرد: خداوند می‌فرماید: «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تُقَدِّمُوا بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ وَرَسُولِهِ...» یعنی مقدم بر خدا و رسول خدا نشوید، مطابق راهی که به شما نشان دادم، عمل کنید. امروز وقتی به فضای فرهنگی و فضای اجتماعی‌تان در همین لبنان نگاه می‌کنید، هزاران سوال برای اصلاح مردم در ذهن دارید و مهمترین مساله این است که راه اصلاح چیست؟ یعنی درد و مساله‌مان را می‌دانیم، دنبال راهی می‌گردیم که براساس آن اصلاح کنیم. این راه به نظر ما، مطالعه در نزول تدریجی قرآن است. این توضیحات را مطرح کردم تا مشخص شود چرا به سمت تفسیر ترتیبی رفته و چرا این ادبیات علمی و کارهای تحقیقی را در طول این سال‌ها انجام داده‌ایم. امیدواریم بتوانیم پیشنهادات روشنی برای روش کشف راه‌حل مسائل از قرآن به‌دست بیاوریم.

پاسخ به پرسش‌هایی درباره نزول آیات و سوره‌های قرآن

در ادامه این جلسه حجت‌الاسلام والمسلمین بهجت‌پور به پرسش‌های حاضران در زمینه موضوع جلسه پاسخ گفت.

این عضو هیأت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در پاسخ به پرسشی در زمینه نحوه نزول آیات، گفت: بعضی از سوره‌ها یکجا نازل شده‌اند. بسیاری از سوره‌های کوچک یک‌مرتبه نازل شده‌اند. سوره‌های دیگری هم که به تدریج نازل می‌شد، به‌هم پیوسته می‌شدند. امام صادق (ع) می‌فرمایند که پیامبر (ص) وقتی «بسم‌الله الرحمن الرحیم» دوم شروع می‌شد، متوجه می‌شدند سوره اول تمام شده است و مواردی که استثنائا بعد از پایان سوره آیاتی نازل شده باشد، بسیار اندک است. مثلا اگر قرآن مشتمل بر ۶۲۳۶ آیه است، مجموعه آیات استثنائیات به بیش از ۲۰۰ آیه نمی‌رسد که بیشتر مفسرین هم این مساله را رد کرده‌اند. برخی از مفسرین همچون علامه طباطبایی، شاید ۲۰-۳۰ از این آیات استثناء را پذیرفته باشند. خداوند در سوره فرقان می‌فرماید که ما قرآن را به تدریج نازل کردیم، اما نظام نزولی آن را به‌هم نزده‌ایم و ترتیب آیات سوره‌ها بهم نخورده است.

وی در پاسخ به پرسشی دیگر در زمینه وجود برخی اختلافات درباره تعدادی از آیات قرآن، افزود: چند آیه در قرآن وجود دارند که درباره آن‌ها اختلاف است؛ مانند آیه تطهیر و آیه اکمال. علامه طباطبایی ممعتقد است که این موارد اجتهادی است، یعنی احتمالا اینجا دست بشر در کار بوده و دخالت صورت گرفته است. اختلافات مشهور مصاحیف صحابه در کتاب‌های مهمی مانند «مصاحف» ابوبکر بن ابی داود سجستانی ثبت شده است. با بررسی‌هایی که انجام شده، در هیچ مصحف مشهوری گزارش جایجایی این آیات نیامده و همه آیات را به همین صورت نوشته‌اند. با اینکه مثلا در ترتیب سوره‌ها اختلاف بسیار فاحشی گزارش شده است. در کتاب «تفسیر تنزیلی (به ترتیب نزول): مبانی، اصول، قواعد و فواید» که قرار است به عربی ترجمه شود، فهرستی از ترتیب سوره‌های مصحف ابن مسعود، مصحف اُبِی بن کعب و مصحف عثمانی در ۲۷ سوره تهیه کرده‌ام که همه اینها تنها در ترتیب سوره هود با یکدیگر مشترک هستند، ولی هیچ اختلافی در ترتیب آیات گزارش نشده است. لذا از اینها به آیات استتاری تعبیر کرده‌ام. کما اینکه شاگرد علامه طباطبایی، آیت‌الله جوادی آملی هم بیان کرده‌اند که این آیات برای حفظ قرآن و جلوگیری از تحریف آن است.

قائم‌مقام کرسی‌های نظریه‌پردازی شورای عالی انقلاب فرهنگی در ادامه درباره اینکه آیا ما می‌توانیم به ترتیبی از سوره‌ها برحسب ترتیب نزول برسیم؟، توضیح داد: سه سال مجموعه منابع را بررسی کردم، ۱۰ روایت مسند درباره ترتیب نزول سوره‌ها، چهار روایت غیرمسند و ۵ تلاش علمی گروهی از مفسران را گردآوری، بررسی و ترتیب قابل اطمینان سوره‌ها را استخراج کردم.

حجت‌الاسلام والمسلمین بهجت‌پور درباره موضوع اسباب نزول آیات نیز اظهار کرد: اسباب نزول آیات مورد تایید بسیاری از علما نیست، زیرا درصدر اسلام قصه‌سرایی باب شده بود. گروهی از قصه‌سرایان قبل از نمازهای جمعه، قصه‌های قرآن را توضیح می‌دادند. یکی از کارهای مهم امیرالمومنین علی (ع) بعد از رسیدن به خلافت، اخراج قصه‌سرایان از مسجد بود. استاد من آیت‌الله معرفت چهار شرط برای پذیرش روایات اسباب نزول گذاشتند و من هم یک شرط به آن‌ها اضافه کردم که در کتاب «تفسیر تنزیلی (به ترتیب نزول): مبانی، اصول، قواعد و فواید» آن‌را توضیح داده‌ام. محققان در منابع اهل سنت هم بسیار نسبت به روایات اسباب نزول موضع منفی گرفته‌اند. ازجمله سیوطی معتقد است که در روایات اسباب نزول، روایات دروغ و نادرست فراوان است. او می‌گوید بیش از ۲۰۰ روایت را در این زمینه نمی‌پذیرم.

برچسب‌ها محمد رسول الله علامه طباطبایی پیامبر اکرم قرآن شورای عالی انقلاب فرهنگی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران

منبع: ایرنا

کلیدواژه: محمد رسول الله علامه طباطبایی پیامبر اکرم قرآن شورای عالی انقلاب فرهنگی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران محمد رسول الله علامه طباطبایی پیامبر اکرم قرآن شورای عالی انقلاب فرهنگی موسسه خانه کتاب و ادبیات ایران شورای عالی انقلاب فرهنگی علامه طباطبایی براساس ترتیب ترتیب نزول اسباب نزول سوره ها نزول آیات نازل شده شده اند نازل شد

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.irna.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «ایرنا» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۶۵۴۷۲۳۶ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

توسعه مزارع نوآور بهره‌ور راهکاری برای ایجاد تحول در کشاورزی

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، امروز سه‌شنبه در همایش ملی پژوهشگران مروجان ارشد وزارتخانه، سیدمجتبی خیام‌نکویی رئیس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی افزود: خودکفایی در محصولات راهبردی با مجموعه فعالیت‌های تحقیقاتی و ترویجی و انتقال دانش به عرصه کشاورزی کاملا تحقق‌پذیر است.
وی در همین حال بر بهینه و به‌روز شدن دانش پژوهشگران و مروجان این سازمان تاکید و تصریح کرد: پژوهشگران باید روش‌ها، فناوری‌ها، هوش مصنوعی و متاورز را در حوزه خود بشناسند و از آن استفاده کنند.
رئیس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی با اشاره به افزایش تولید گندم گفت: در دولت سیزدهم تاکنون دو فصل زراعی داشتیم و در این مدت تنها در محصول گندم توانستیم ۹ میلیون تن افزایش تولید داشته باشیم بدون افزایش یک متر سطح زیر کشت که به معنای ورود دانش به معنای واقعی در این حوزه است.
وی ادامه داد: بیشتر مروجان ما در حوزه معاونت زراعت فعالیت می‌کنند و کافی است فقط یک تن در هکتار عملکرد گندم آبی و ۵۰۰ تا ۶۰۰ کیلوگرم در هکتار عملکرد گتدم دیم را افزایش دهیم تا میزان تولید این محصول را به ۱۹ میلیون تن برسانیم.
خیام‌نکویی توسعه مزارع نوآور بهره‌ور را یکی از راهکار‌های ایجاد تحول در حوزه آموزش و ترویج دانست و اذعان داشت: سال گذشته ۴۶ مزرعه نوآور در حوزه آموزش و ترویج راه‌اندازی شد و امسال قرار است این تعداد به ۱۵۰ مورد برسد.
وی افزود: مزارع نوآور بهره‌ور می‌توانند یکی از نقاط ارتباطی پژوهشگران با کشاورزان و تولیدکنندگان باشند.
معاون وزیر جهاد کشاورزی، ظرفیت سازمان تات را بی‌نظیر خواند و درعین حال گفت: چالش‌ها و ایراداتی هم وجود دارد که باید برطرف شود.
وی تصریح کرد: یکی از مهمترین چالش‌ها این است که ما برای ارتقای نیرو‌ها مستلزم اجرای آیین‌نامه‌های وزارت علوم هستیم و از حدود سه سال پیش این وابستگی به تدریج در حال قطع شدن است.
خیام‌نکویی با بیان این که رییس جمهوری از سازمان تات حمایت می‌کند، ابرازداشت: ایستگاه‌های تحقیقاتی سازمان تات در سال‌های گذشته به بهانه‌های مختلف مانند ساخت مسکن، توسط برخی نهاد‌ها گرفته می‌شد که با دستور رییس جمهوری این اراضی برگشت داده شده است.
وی به ماجرای بلندمرتبه سازی در اطراف باغ گیاهشناسی ایران اشاره و عنوان کرد: از حدود ۱۰ سال گذشته، مجوز ساخت ۲۲ برج ۳۷ طبقه در اطراف این باغ گیاهشناسی اخذ و ساخت و ساز آغاز شده بود، اما ما محکم جلوی این ساخت و ساز‌ها ایستادیم و نتیجه آن شد که ساخت برج‌های ۳۷ طبقه به پنج طبقه کاهش یافت.
رییس سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی درباره راه‌اندازی شورا‌های راهبردی توسط سازمان تات گفت: روسای موسسه‌های تحقیقاتی مکلفند آنچه که در این شورا‌های راهبردی مصوب می‌شود، انجام دهند؛ بنابراین گزارش، در این همایش از ۳۲ دستنامه ترویجی استانی کلزا رونمایی شد. این دستنامه ترویجی با هدف ارایه الگوی مدیریت ترویجی برای استان‌های کشور در حوزه کلزا با همت ۵۰۰ محقق و کارشناس و مشارکت کشاورزان خبره تهیه شده و به زودی در اختیار استان‌ها و کشاورزان قرار می‌گیرد.